Zaginione Rembrandty z Łodzi

Łódź to nie tylko największe centrum rozrywkowo-handlowe w Europie czyli Manufaktura w dawnej fabryce Izraela Poznańskiego i najdłuższa ulica w Polsce, czyli Piotrkowska. Metropolia ma bogatą tradycję wielonarodowościowego miasta. Stykały się tu od zawsze wpływy polskie, żydowskie, niemieckie i rosyjskie. Tutejsza diaspora żydowska była uznawana za największą i najbardziej znaczącą w Polsce. Wskutek wojny i tragicznej historii w mieście jest ciągle co odkrywać.

Mamy 2019 r. i podwórko na słynnym osiedlu Księży Młyn w Łodzi. Jest to XIX-wieczne pofabryczne osiedle zrealizowane przez Karola Wilhelma Scheiblera, słynnego łódzkiego (i nie tylko) przemysłowca. Coraz więcej budynków zaczyna być remontowanych, cała dzielnica odzyskuje dawny blask. Inwestują podmioty prywatne i publiczne. Całą dzielnica staje się po prostu modna.

Jedna z kamienic jest właśnie pieczołowicie odnawiana. Dwóch robotników miało zabrać się właśnie za starodawny, zbiorczy komin kamienicy. Nagle przerywają pracę na poddaszu. Uwagę zwrócił nietypowy element komina, jakby zamaskowana skrytka. Delikatnie, powoli, aby nic nie uszkodzić, wyciągają plik dokumentów, gazet i fotografii. Dokumenty i gazety były w języku niemieckim. Fotografie na pewno stare, zapewne przedwojenne. Tak, to nie będzie zwykły dzień…

Archiwum Seemannów

Księży Młyn to coś więcej niż kompleks fabryczny. To właściwie oddzielne miasto skupione wokół fabryk, ale posiadające szkołę, centrum kultury, sklepy. Osiedle jest unikatem na skalę Europy. Cały kompleks zajmował bagatela ponad 500 ha! To tu kręcono m.in. Ziemię obiecaną czy Dzwony wojny.

Znalezisko na Księżym Młynie określono mianem tzw. Archiwum Seemannów. Rodzina Seemann była rodziną pochodzenia niemieckiego i wyznania ewangelickiego mieszkającą w Łodzi do końca II wojny światowej. Skrytka zawierała rodzinne pamiątki, jak fotografie czy dokumenty cechu rzemieślniczego, ale też gazety i obligacje państwowe. 

Znaleziska pochodzą z okresu począwszy od lat 20-tych XX w. do końca okupacji niemieckiej. Oficjalnej prezentacji obiektów dokonali Arkadiusz Bogusławski odpowiedzialny za rewitalizację obiektów oraz Maciej Oleszczak z Muzeum Miasta Łodzi. Zawartość skrytki trafiła do Pałacu Izraela Poznańskiego, czyli oddziału Muzeum Miasta Łodzi.

Rembrandty w ogrodzie

W 2009 r. miała miejsce premiera filmu dokumentalnego w reżyserii i według scenariusza Jerzego Śladowskiego Dwa Rembrandty w ogrodzie. Łódź postanawiają odwiedzić pan Mark i David Atkin z Londynu. Są to potomkowie Jacka Atkina, managera w firmie Gentelman, czyli dawnej fabryce wyrobów gumowych rodziny Schrage własnie w Łodzi.

• 

• 

Według rodzinnych przekazów w 1939 r. na tyłach Pałacu Bennicha (lub Pałacu Pod Ptasimi Głowami) przy ul. Gdańskiej 89 rodziny Atkin i Schrage ukryły kosztowności i dzieła sztuki, w tym 2 płótna flamandzkiego mistrza Rembrandta van Rijn. Skarb umieszczono w wannie (!). Ukrywali go Jacek Atkin i dozorca kamienicy, pan Kowalczyk.

• 

• 

Panowie Atkin po latach nie mieli jednak łatwego zadania, jeśli chodzi o eksplorację. W omawianej kamienicy znajdował się wtedy (ale i obecnie) Wojskowy Ośrodek Badawczo-Wdrożeniowy oraz Laboratorium Badań Wyrobów Włókienniczych i Skórzanych, jednostki niedostępne dla „zwykłych” osób. Po wielu perypetiach, wizytach w wielu urzędach, kancelariach adwokackich, mediach udało im się w końcu dostać zgodę nie tylko na zwiedzenie nieruchomości, ale nawet prace poszukiwawcze w ogrodzie przy sąsiadującej nieruchomości oraz nakręcenie filmu.

Dzięki wykopowi udało im się dotrzeć w pobliże prawdopodobnej lokalizacji skarbu, ale niestety nie udało się nic znaleźć. Nie tylko cennych obrazów, ale i żadnych innych precjozów. Co gorsza, nie udało się natrafić na żaden ślad po schowku. W tym momencie pojawia się pytanie: Czy lokalizacja wykopu nie była właściwa?  Czy ktoś inny wiedział o tej składnicy i kosztowności zostały przejęte w czasie okupacji np. przez Niemców i wywiezione z Łodzi?

Bibliografia:

• Atlas architektury dawnej Łodzi do 1939 r., Stefański K., Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2003
• Scheiblerowie. W drodze do ziemi obiecanej, K. Badziak, P. Ch. von Scheibler, Archiwum Państwowe w Łodzi, Łódź 2014
• Dwa Rembrandty w ogrodzie, J. Śladkowski (reżyseria i scenariusz filmu), Bow and Axe Entertainment Ltd., Context TV, ARTE, TVP 2009
• https://www.rmf24.pl/fakty/polska/news-skarby-na-poddaszu-domu-na-ksiezym-mlynie-byly-ukryte-przez-,nId,2946567

Autor: Amadeusz Majtka

– z wykształcenia tłumacz j. niemieckiego. Pracował m. in. jako dziennikarz dla niemieckich portali. Dodatkowo jest przewodnikiem zagranicznych turystów w Polsce. Główne zainteresowania z zakresu historii to sztuka zrabowana Polsce w czasie II wojny światowej, historia i zabytki Kujaw, zamki i pałace na Dolnym Śląsku. Publikował artykuły m. in. na oficjalnym portalu Polskiej Organizacji Turystycznej Poland.travel.

Najlepsze i najtańsze wykrywacze metalu na początek jak i dla profesjonalisty!